ขืนล่วงพระราชบัญญัตินี้ ถ้ามีผู้มากล่าวโทษร้องถวายฎีกา จะตัดสินเรื่องคดีนั้น ๆ ไม่เป็นอันยอม แลไม่เป็นหนังสือสารกรมธรรม์ แลไม่เป็นหนังสือขายได้จำนำได้ ให้ผู้สำเร็จราชการเมือง กรมการกำชับห้ามปรามตระลาการเสมียนผู้คุม ผู้ที่ได้ชำระคดีความ แลป่าวร้องราษฎรให้รู้ทั่วกัน ห้ามอย่าให้กระทำผิดจากพระราชบัญญัตินี้ไปได้เป็นอันขาดทีเดียว...” เนื่องจากยังไม่มีการเลิกไพร่เลิกทาส และในระบบการค้าเสรี ทำให้แรงงานกลายมาเป็นสิ่งที่มีค่าและหาได้ยาก เจ้าของทาสจึงหน่วงเหนี่ยวมิให้ทาสไถ่ถอนตัวเองเป็นอิสระ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ออกประกาศในประชุมประกาศรัชกาลที่ 4 เล่ม 4 284 (กระทรวงศึกษาธิการ 2527 : 81-82) เพื่อมิให้ข่มเหงทาส ความว่า “มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุร สิงหนาท ให้ประกาศแก่พระราชวงศานุวงศ์ แลข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายในแลราษฎรในกรุงแลหัวเมืองให้ทราบทั่วกันว่า เศรษฐีบางแมวซึ่งเป็นที่ขุนพินิตโวหารเป็นคนมั่งมีก็จริง แต่เป็นคนโกง เจ้าสำนวนเจ้าถ้อยหมอความ ในหลวงจับสำนวนได้ชัดเห็นเป็นแน่ว่าเป็นคนโกงแท้ ไม่ซื่อสัตย์ ไม่มีความเมตตาปราณีแก่ราษฎร คือคนนี้ที่ทาสจะส่งเงินก็ไม่รับเงินเกรงว่าหน้าไร่หน้านา ทำน้ำจะเอาปลา ทำนาจะเอาข้าว ถ้าเดือน 4 เดือน 5 หลบตัวเสีย เดือนอื่นไป 10 เดือน 11 เดือน ว่าหน้าเสีย ไม่รับเงินถึง 3 ปี ทาสร้องทุกข์ ส่งเงินยังโรงศาล ก็ปะลมปะเลกับขุนศาลไม่รับเงินถึง 3 ปี 4 ปีครึ่ง คนอื่น ๆ เขาก็ร้องทุกข์อยู่มาก กล่าวโทษเศรษฐีบางแมวคนนี้ แต่เพราะมั่งมีตุลาการทุกศาลก็อุ่นไป แล้วมักเข้าเจ้าเข้านายเข้าขุนนาง มีผู้ถือท้ายถือหาง มีพระบรมราชโองการให้ประกาศเจ้านายข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายใน อย่าให้ใครคบ เข้าถือท้ายถือหาง ถ้าใครขืนคบจะไม่ทรงพระกรุณาชุบเลี้ยง...” ทรงให้ความเป็นธรรมและเสรีภาพแก่ราษฎรของพระองค์มากขึ้น และที่สำคัญคือการยกย่องสตรี และทรงยกย่องความเป็นคนของแต่ละบุคคลด้วย ตัวอย่างเอกสารที่ยกมาจะเห็นว่า ทรงยกย่องฐานะสตรีอย่างชัดเจน “... ให้ตัดสินว่าบิดามารดาไม่ได้เป็นเจ้าของบุตรชาย บุตรหญิง ดังหนึ่งคนเป็นเจ้าของโคกระบือช้างม้า จะตั้งราคาขายตามชอบใจได้หรือ ดังนายเงินเป็นเจ้าของทาสที่มีค่าตัวจนจะขายทาสนั้นตาม ค่าตัวเดิมได้ เมื่อบิดามารดาจนจะขายบุตรต่อบุตรยอมให้ขาย จึงขายได้ถ้าไม่ยอมให้ขายก็ขายไม่ได้ หรือยอมให้ขายถ้าบุตรยอมรับหนี้ค่าตัว เพียงเท่าไรก็ขายได้แต่เพียงเท่านั้น กฎหมายเก่าอย่างไรผิดไปจากอย่างนี้อย่าเอา ตามลัทธิผู้ชายในบ้านในเมืองทุกวันนี้ พอใจถือว่าหญิงคนใดชายได้พาเข้าไปในที่ลับจับต้องถึงตัวแล้ว ก็พอใจถือตัวว่าเป็นเจ้าผัว ความก็ว่าอย่างนั้นผู้ตัดสินก็ว่าอย่างนั้น แล้วตัดสินให้ผัวเป็นเจ้าของ แลให้เมียเป็นดังสัตว์เดียรฉาน เพราะลัทธิอย่างนั้นแลจึงได้ตัดสินในเวลาหนึ่ง ให้เลิกกฎหมายเก่าว่าหญิงหย่าชายหย่าได้นั้นให้ยก กฎหมายนั้นต้องยุติธรรมอยู่ให้เอาเป็นประมาณ ...” หน้า 15 จากทั้งหมด 17 หน้า 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17