ในระหว่างปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ติดต่อมาถึงต้นรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แนวทางของภาษาและหนังสือเริ่มมีการเปลี่ยนแปลง ทั้งนี้เพราะพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อยังทรงผนวชอยู่ทรงให้ความสนพระทัยในการเรียนภาษาอังกฤษ และทรงศึกษาจนสามารถใช้ภาษาอังกฤษได้อย่างดียิ่ง นับเป็นก้าวแรกของการยอมรับอารยธรรมตะวันตก และเป็นจุดเริ่มต้นของการปฏิรูปภาษาเข้าสู่ยุคใหม่ของประเทศไทย ภาษาไทยเริ่มได้รับอิทธิพลจากภาษาต่างประเทศ แต่ลักษณะ ทั่ว ๆ ไปของภาษาไทยยังไม่เปลี่ยนแปลง เพียงแต่มีคำภาษาต่างประเทศมาปะปนอยู่เพียงเล็กน้อยเท่านั้น (กองหอสมุดแห่งชาติและกองวรรณคดีและประวัติศาสตร์ กรมศิลปกร 2525 : 14) ตัวอย่างภาษาไทย ในรัชกาลที่ 4 รดูฝน ฤาว่า กระหนกตกใจ สำนักพิ์ คุมเหง ทองรูปประพรรณ์ ทำบาลชี ตระลาการ ฤทชาทำเนียบ เข้ากันเปน พระราชพิทธี ไปหัวเมือง สัญญาทานบล ในปัจจุบัน ฤดูฝน หรือว่า ตระหนกตกใจ สำนัก ข่มเหง ทองรูปพรรณ ทำบัญชี ตุลาการ ฤชาธรรมเนียม รวมกันเป็น พระราชพิธี ไปต่างจังหวัด สัญญาค้ำประกัน รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวแม้ว่าพระองค์ทรงเห็นความสำคัญ และทรงศึกษาภาษาต่างประเทศ แต่พระองค์ก็ยังทรงฝักใฝ่พระราชหฤทัยในภาษาไทย และทรงกวดขันเรื่องการใช้ถ้อยคำที่จะใช้เป็นภาษาเขียนของภาษาไทย หรือกราบทูลเรื่องราวต่าง ๆ ว่าคำใดที่ควรใช้หรือมิควรใช้ ได้พระราชทานคำอธิบายให้แบบอย่างไว้ ดังตัวอย่างเช่น หน้า 2 จากทั้งหมด 9 หน้า 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9