พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นพระมหากษัตริย์พระองค์แรกที่ทรงเริ่มจัดให้มี พิพิธภัณฑสถานขึ้นในประเทศไทย (สมพงษ์ เกรียงไกรเพชร ม.ป.ป. : 423) จากความสนพระทัยส่วนพระองค์ในการรวบรวมวัตถุโบราณที่ทรงพบ ในขณะที่ได้เสด็จออกธุดงค์ในที่ต่างๆ เมื่อครั้งทรงผนวช อาทิ ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ศิลาจารึกวัดป่ามะม่วง พระแท่นมนังคศิลาบาตร ซึ่งเป็นโบราณวัตถุจากเมืองเก่าสุโขทัย ในคราวเสด็จธุดงค์มณฑลฝ่ายเหนือ เมื่อปี พ.ศ. 2376 และโปรดเกล้าฯ ให้นำมาเก็บรักษาไว้ในพระบรมมหาราชวัง ครั้งแรกจัดแสดงไว้ที่พระที่นั่งราชฤดี ครั้งถึงปี พ.ศ. 2400 โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายสิ่งของจากพระที่นั่งราชฤดีไปไว้ยัง พระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์ในหมู่พระอภิเนาวนิเวศน์ ซึ่งได้รับการออกแบบเป็นอาคารแบบฝรั่ง ตามลักษณะพระราชวังในยุโรป เนื่องด้วยทรงเล็งเห็นว่าในรัชสมัยแห่งพระองค์ได้มีพระราชไมตรีกับพระมหานครใหญ่ ๆ ในยุโรปและอเมริกา มีเครื่องมงคลบรรณาการอย่างดีมาถวาย สมควรจะเก็บรักษาไว้เพื่อเป็นที่ระลึกทางพระราชไมตรี ครั้นจะจัดประดับในพระที่นั่งอย่างไทยก็ดูจะไม่เข้ากับเครื่องบรรณาการที่มีอยู่ พระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์ หรือ Royal Museum คือ พิพิธภัณฑ์ส่วนพระองค์ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และในขณะนั้นเรียกพิพิธภัณฑ์ทับศัพท์ภาษาอังกฤษว่า “มิวเซียม” แม้คำว่า “พิพิธภัณฑ์” จะได้เกิดขึ้นแล้วจากท้ายนามพระที่นั่งประพาสพิพิธภัณฑ์ แต่ก็เป็นความนิยมที่มาเรียกกันในชั้นหลัง (ส่งศรี ประพัฒน์ทอง และคนอื่น ๆ 2536 : 23) นอกจากนี้ พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นำสิ่งของไปร่วมจัดแสดงในงานพิพิธภัณฑ์ นานาชาติ ณ กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ เมื่อปี พ.ศ. 2404 และงานพิพิธภัณฑ์นานาชาติ ณ กรุง ปารีส ประเทศฝรั่งเศส ใน พ.ศ. 2409 นับเป็นครั้งแรกที่ประเทศไทยได้ส่งศิลปวัตถุโบราณของชาติไปแสดงถึงทวีปยุโรป (สมพงษ์ เกรียงไกรเพชร ม.ป.ป. : 423) จะเห็นได้ว่างานพิพิธภัณฑ์ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มิได้เป็นเพียงจุดเริ่มต้นบทบาทของพิพิธภัณฑ์ที่สอดคล้องกับแนวคิด และปรัชญาของการพิพิธภัณฑ์ในขณะนั้นแต่เพียงประการเดียว หากยังเป็นการเริ่มต้นบทบาทของพิพิธภัณฑ์เพื่อการศึกษา โดยเป็นแหล่งศึกษาความรู้เกี่ยวกับประวัติความเป็นมาของชาติ จากโบราณวัตถุที่มีอยู่ในพิพิธภัณฑ์ด้วยเช่นกัน แม้ว่าพิพิธภัณฑ์ในระยะแรกนั้นจัดขึ้นอย่างเป็นการภายในส่วนพระองค์ ยังมิได้เปิดให้ประชาชนทั่วไปเข้าชมก็ตาม หน้า 1 จากทั้งหมด 2 หน้า 1 | 2