ทรงแต่งตั้งนายสินให้ดำรงตำแหน่ง หลวงยกกระบัตร ไปช่วยราชการที่เมืองตาก ซึ่งอยู่ใกล้กับ เมืองกำแพงเพชร ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็น พระยาตาก ครองเมืองตากแทนเจ้าเมืองคนเดิม ที่ถึงแก่อนิจกรรม พระยาตากและไพร่พลของท่านถูกเรียกตัวกลับ มาช่วยป้องกันพระนครศรีอยุธยา ซึ่งถูกพม่าเข้ามาตั้งล้อมกรุงฯ ด้วยความกล้าหาญและความสามารถ พระยาตากสินได้เลื่อนยศเป็น พระยาวิเชียรปราการ ( หรือพระยาวชิรปราการ) เจ้าเมืองกำแพงเพชร แต่คนทั่วไปนิยมเรียกท่านว่า พระยาตาก พระยาตากสินพยายามทำหน้าที่ของท่านอย่างเต็มความสามารถในการปกป้องรักษากรุงศรีอยุธยา ในการต่อสู้ต้านทานกอง ทัพ พม่าครั้งหนึ่งท่านได้ยิงปืนใหญ่โดยไม่ได้ขออนุญาต เป็นเหตุให้โดนข้อหา ซึ่งทำให้ท่านเกิดความท้อแท้หมดกำลังใจ ดังนั้นก่อนที่กรุงฯ จะแตก ท่านได้นำคนของท่านตีฝ่ากองกำลังพม่า ออกจากกรุงศรีอยุธยา และเดินทางต่อไปยัง เมืองชลบุรี ต่อจากนั้นได้เดินทางต่อไปยัง เมืองระยอง ซึ่งท่านสามารถรวบรวมกำลังคนตั้งเป็นกองทัพได้สำเร็จ และได้รับการเรียกขานว่า เจ้าตาก ต่อมาท่านได้ยกทัพมายัง เมืองจันทบุรี ท่านได้พยายามเจรจาผูกมิตรกับเจ้าเมืองจันทบุรี แต่เจ้าเมืองกลับ ไม่รักษาสัจจะ ดังนั้นเจ้าตากจึงตัดสินใจยกทัพเข้าโจมตีเมืองจันทบุรีในเพลาค่ำ และตีได้สำเร็จในเดือนมิถุนายน ค . ศ .1767 ( พ.ศ.2310) ภายหลังการเสียกรุงศรีอยุธยามาได้ 2 เดือน กองทัพของ เจ้าตาก มีกำลังลี้พลมากขึ้น เพราะเมื่อ ผู้ คนต่างๆ จากเมืองจันทบุรี ตราด และหัวเมืองใกล้เคียง ได้ ยิ นกิตติศัพท์ความกล้าหาญของท่าน ต่างก็พากันเดินทางมาร่วมทัพ การที่กองทัพของเจ้าตากมาตั้งมั่นทาง ฝั่งตะวันออก บริเวณ เมือง ชลบุรี ระยอง จันทบุรี และตราด ซึ่งอยู่ไกลจากกรุงศรีอยุธยามาก และเป็นดินแดนที่ไม่ถูกโจมตี หรือปกครองโดยพม่า ทำให้บริเวณนี้เป็นฐานทัพที่เหมาะสมสำหรับเจ้าตาก ที่จะเตรียมพร้อมเพื่อกู้ชาติต่อไป ส่วนกองทัพพม่านั้น หลังจากปล้นสะดมภ์กรุงศรีอยุธยาจนไม่เหลืออะไรแล้ว พม่าก็ไม่สนใจที่จะอยู่ครอบครองไทย ดังนั้นพม่าจึงยกทัพกลับโดยมอบหมายให้ สุกี้พระนายกอง ควบคุมเมืองที่แหลกลาญนี้ โดยมีทหารพม่าอยู่ ใต้บังคับบั ญชา 3,000 คน กองทัพพม่ารีบกลับประเทศพม่าเพื่อไปป้องกันดินแดนทางเหนือจากการรุกรานของกองทัพจีน ในปี ค . ศ .1767 (พ.ศ.2310) เดือนตุลาคม หลังจากที่รวบรวมกองกำลังที่กล้า หาญ ได้จำนวน 5,000 คน เจ้าตากได้แล่นเรือจากจันทบุรี เข้ามาทางปากแม่น้ำเจ้าพระยา เข้ามาตี เมืองธนบุรี ซึ่งอยู่ตรงข้ามกรุงเทพฯ ในปัจจุบัน ได้สังหาร นายทองอิน ซึ่งเป็นคนไทยที่พม่าแต่งตั้งให้ดูแลเมืองธนบุรี หลังจากนั้นเจ้าตากได้เคลื่อนทัพต่อไปอย่างรวดเร็ว โดยมุ่งไปโจมตีกองทัพพม่าที่ตั้งค่ายอยู่ที่โพ ธิ์ สามต้นใกล้กรุงศรีอยุธยา และมีชัยชนะเหนือสุกี้พระนายกองซึ่งคุมกำลังพม่าที่ ค่ายโพธิ์สามต้น เจ้าตากสามารถตีกรุงศรีอยุธยากลับคืนมา หลังจากที่กรุงศรีอยุธยาตกเป็นของพม่า ได้ 7 เดือน