แผนที่อยุธยาและลำน้ำต่างๆ
(ภาพจากหนังสืออยุธยา)
กรุงศรีอยุธยาตั้งอยู่ที่หนองโสน ในบริเวณที่เป็นชุมทางของแม่น้ำหลายสายคือ แม่น้ำเจ้าพระยา แม่น้ำลพบุรี แม่น้ำป่าสัก และแม่น้ำน้อย ทำให้มีเส้นทางคมนาคมติดต่อกับหัวเมืองต่างๆ ในพระราชอาณาเขตได้สะดวก แต่แรกนั้นอยุธยาไม่เป็นเกาะ ในสมัยสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ โปรดฯให้ขุดคลองหรือคูขื่อหน้าแยกจากแม่น้ำลพบุรี บริเวณหัวรอลงมาบรรจบแม่น้ำบางกะจะ หรือแม่น้ำเจ้าพระยา ที่หน้าป้อมเพชร ทำให้อยุธยากลายเป็นเกาะมีน้ำล้อมรอบ ป้องกันข้าศึกมาประชิดเมือง อยุธยามีแม่น้ำสายใหญ่ไหลลงทางใต้ออกสู่อ่าวไทย ทำให้เรือสินค้าขนาดใหญ่จากต่างประเทศ สามารถแล่นเข้ามาจอดถึงหน้าเมือง บริเวณป้อมเพชรอย่างสะดวก ดังนั้นอยุธยาจึงเป็นเมืองท่านานาชาติ ที่มีความสำคัญในการแลกเปลี่ยนสินค้า ระหว่างประเทศในทวีปยุโรป และเอเชียตะวันตก เช่น ฮอลันดา ฝรั่งเศส อิหร่าน อินเดียกับประเทศแถบเอเชียตะวันออก เช่น จีน เวียดนาม และญี่ปุ่น