ต่อมา นายแป้นตายเพราะเป็นปอดบวม พระภิกษุสมเด็จพระเจ้าตากสิน ทรงผนวชอยู่ถึงพรรษาที่ 4 ก่อนสวรรคต ได้ ประชวรไข้ ได้เสวยยาแล้วทำสมาธิ และทรงอธิษฐานเพื่อถอดพระจิตทิ้งพระร่าง มิใช่สวรรคตอย่างกษัตริย์ธรรมดา พระภิกษุสงฆ์และผู้อยู่รับใช้ก็ จัดงานพระศพ บำเพ็ญกุศล ทำอย่างเงียบๆ และถวายพระเพลิงตอนดึก พระอัฐิฝังไว้ที่พระเจดีย์เล็กๆ ข้างโบสถ์ เมื่อข่าวนี้รู้ไปถึงในกรุงเทพฯ มีขุนนางมาเชิญพระอัฐิท่อนพระกรเข้ามาบรรจุไว้ที่พระเจดีย์วัดบางยี่เรือใต้ ธนบุรี สรุปว่าสมเด็จพระภิกษุเจ้าตากสินฯ ทรงลี้ภัยมาบวชและประทับอยู่ ณ เขาขุนพนม 4 พรรษา เสด็จสวรรคตพระชันษาได้ 52 พรรษา ทรงเป็นรัตนบุรุษของประเทศไทย เพราะทรงกอบกู้ประเทศไทย โดยมิได้หวังผลตอบแทนเลยแม้แต่น้อยนิด ทรงสละราชสมบัติเพื่อความสุขของประชาชน ประเทศมีเอกราช เมืองมารดามีเอกราช พระองค์ก็ทรงเป็นสุขแล้ว (2540 : 148-184) 16.4. 4 จาก วารสาร ศิลปวัฒนธรรม (8(2) : ธันวาคม 2529 : 66-75) มีคนตายแทน นักโทษประหารผู้หนึ่งได้ตายอย่างมีบุญ โดยต้องประหารด้วยท่อนจันทน์ ราวกับเขานั้นเป็นพระมหากษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ ต่อมามีข่าวรั่วไหลไปถึงเมืองจีน ว่าพระภิกษุรูปหนึ่งซึ่งรักษาศีลปฏิบัติธรรมวินัยเคร่งครัด งดงามน่าเลื่อมใสอยู่ในวัดที่เมือง นครศรีธรรมราช คือสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช พระภิกษุรูปนั้นลาสิกขาบททันที การสวรรคต ในระยะใกล้ๆ กัน มีผู้พบท่านเป็นครั้งสุดท้ายในป่าเมืองตาก ต่อมาก็มีข่าวยืนยันว่าท่านได้จบชีวิตของท่านเองเสียแล้วในป่าเมืองตาก อันเป็นเมืองที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงรักมากที่สุด ความวุ่นวายที่จีนเริ่มก่อเค้าขึ้นอีกก็จบสิ้นลงอย่างเด็ดขาด เมื่อแน่นอนแล้วว่าปราศจากลูกหนี้ ปราศจากซึ่งหลักฐานพยานยืนยันในขณะนี้ เหตุด้วยกาลเวลาล่วงพ้นมาเป็นร้อยปีสองร้อยปีแล้ว 16.4.5 Mr.Marvell นักเขียนของมหาวิทยาลัยออกซ์ฟอร์ด (Oxford) ผู้เขียนเรื่อง Naga King's Daughter กับเมืองนครศรีธรรมราชสันนิษฐานว่า “ ...สมเด็จพระเจ้าตากสินได้มาสิ้นพระชนม์ที่นครศรีธรรมราช และบรรจุอัฐิรวมกับอัฐิพระยานคร (น้อย)... ” (จุลลดา ภักดีภูมินทร์, 2545, “ การสำเร็จโทษพระเจ้าตากสินมหาราช, http://www.sakulthai.com/ /Dsakulcolumndetail.asp?stcolumnid=1546&stissueid=2492&stcolcatid=2 &stauthorid=1, 5/2/2546)