หลวงวิจิตรวาทการให้คำวิจารณ์ในเรื่องปลงพระชนม์สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีไว้ว่า “การที่สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกฯ สั่งสำเร็จโทษสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีนี้ก็เพราะข้าราชการ อำมาตย์ ราชเสวก ลงความเห็นพร้อมกันให้สำเร็จโทษเสีย เพราะสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีได้ทรงกระทำความผิดอย่างร้ายแรง ” สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงให้คำวิจารณ์ในตอนนี้ไว้ว่า “การที่สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกฯ ให้สำเร็จโทษสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีเสียนั้น ข้าพเจ้าผู้เป็นเชื้อพระราชวงศ์จักรีย่อมไม่สามารถที่จะมีความเห็นอะไรได้ ” พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงศ์ ได้เขียนเล่าใน “เจ้าชีวิต” (2514 : 133-135) ไว้ดังนี้ “ ตามข้อความทางพงศาวดารปรากฏว่าพระเจ้าตากสินได้ทรงยอมแพ้อย่างสงบ และทรงขอแต่เพียงจะทรงผนวชเป็นพระภิกษุเท่านั้น ถึงจะยอมให้พระเจ้าตากสินทรงผนวช ก็ไม่เป็นประกันได้ว่าเหตุการณ์จะดำเนินเรียบร้อยต่อไปในภายหน้า เพราะพระภิกษุในพระพุทธศาสนาจะลาสิกขาบทออกเป็นคฤหัสถ์ใหม่ เมื่อใด ๆ ก็ได้ .... ถ้าจะเนรเทศ พระเจ้าตากสินก็จะไม่เป็นประกันดีขึ้น ... เมื่อพระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่ทรงปรึกษาเสนาอำมาตย์ ทุกคนต่างก็ถวายคำตอบอย่างเดียวกันว่าเป็นการจำเป็นที่จะต้องปลงพระชนม์พระเจ้าตากสินเสีย มีเรื่องเล่ากันมาว่า เมื่อพระเจ้าตากสินทรงถูกนำขึ้นเสลี่ยงจะไปยังที่สำเร็จโทษ ท่านทรงขอโอกาสที่จะได้อำลาเจ้าพระยาจักรี (ความจริงในตอนนั้นท่านได้รับพระราชทานยศเป็นสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกฯ แล้ว-ผู้เรียบเรียง) ทหารเอกของพระองค์เป็นครั้งสุดท้าย ขณะนั้น เจ้าพระยาจักรีทรงยืนอยู่ไม่ไกลนักพอแลเห็นกันได้ เมื่อมีผู้มาทูลว่าพระเจ้าตากสินขอพบ เจ้าพระยาจักรี น้ำ พระเนตรคลอ พระองค์ตื้นตันตรัสไม่ออก ได้แต่โบกพระหัตถ์ แล้วเขาก็เชิญพระเจ้าตากสินไปสำเร็จโทษ ... ครั้นต่อมาในตอนต้นรัชกาลแห่งพระบรมราชวงศ์จักรี เมื่อความทราบถึงพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช จึงโปรดให้ขุดพระบรมศพพระเจ้าตากสินขึ้นมาถวายพระเพลิงอย่างสมพระเกียรติ ทั้งพระเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 1) และสมเด็จพระอนุชา (เดิมคือสมเด็จเจ้าพระยาสุรสีห์ ) ได้ไปถวายพระเพลิงผู้ซึ่งเคยเป็นจอมทัพของทั้งสองพระองค์ ” วรมัย กบิลสิงห์ (2540 : 65, 83-180) ได้กล่าวถึงสาเหตุการเปลี่ยนแผ่นดินว่าเนื่องมาจากปัญหาหนี้ที่เกิดจากการแก้ไขปัญหาความยากจน ปัญหาปากท้องของราษฎร รวมทั้งด้านการทหารในการจัดหาอาวุธยุทโธปกรณ์ ซึ่งทุกอย่างเป็นพระราชภาระอันหนักยิ่งที่สมเด็จพระเจ้าตากสินทรงแก้ไขอยู่ตลอดรัชกาล ปัญหาทางด้านเศรษฐกิจ และด้านการจัดหาอาวุธทางการทหารเป็นปัญหาเร่งด่วน ตั้งแต่สมัยเริ่มครองราชของสมเด็จพระเจ้าตากสิน