นับว่าเป็นสิ่งที่น่าประหลาดอยู่มาก เพราะหลักฐานไทยร่วมสมัยอื่นๆ ไม่ได้กล่าวไว้เช่นนั้นเลย นอกจากนี้ก็มีหลักฐานชาวต่างชาติคือจดหมายของเดส์ กูร์วิแอร์อีกหนึ่งชิ้นที่กล่าวว่าทรง “ คุ้มดี คุ้มร้าย ” หลักฐานทั้งสองชิ้นนี้มีจุดอ่อนและนักเรียนประวัติศาสตร์จำเป็นต้องรับไว้ด้วยความระมัดระวังทั้งในแง่ความหมาย และในแง่ที่เป็นเอกสารอันมีจุดมุ่งหมายทางการเมือง ข้าพเจ้าก็ไม่ปรารถนาจะสรุปอย่างเด็ดขาดว่าอาการวิกลจริต ของพระเจ้ากรุงธนบุรีเป็นข้อกล่าวหาที่ไม่มีมูลความจริงเลย ในขณะเดียวกันข้าพเจ้าก็ไม่ปรารถนาจะกล่าวว่าหลักฐานที่ระบุว่าพระองค์ทรงเสียพระจริต นั้นน่าเชื่อถืออย่างไม่มีทางปฏิเสธ จากหลักฐานเท่าที่มีอยู่ขณะนี้ยังไม่เพียงพอที่จะตัดสินไปอย่างใดอย่างหนึ่งให้เด็ดขาดได้ สิ่งที่หลักฐานเหล่านี้บอกให้ทราบนั้นมีเพียงว่า ในปลายรัชกาลพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงดำเนินนโยบายเกี่ยวกับการภาษีอากร และการคลังในทางที่ก่อให้เกิดความไม่พอใจแก่คนจำนวนหนึ่ง และคงจะเป็นคนเหล่านี้เองซึ่งต้องการชิงราชบัลลังก์ ต้องการเพราะไม่พอใจต่อนโยบายนั้นหรือต้องการอยู่แล้ว เพียงแต่รอโอกาสอยู่ก็ตาม (หลักฐานไม่บอกอย่างแน่ชัดในเรื่องนี้) ได้อาศัยการกระทำของพระเจ้ากรุงธนบุรีซึ่งคงผันแปรไปจากในตอนต้นรัชกาล เพราะการเปลี่ยนนโยบายชี้ให้ผู้อื่นเห็นว่าเป็นความเดือดร้อนแก่ทั้งสมณชีพราหมณ์และอาณาประชาราษฎร์ เป็นไปได้ว่าคนเหล่านี้ได้โฆษณาว่าพระเจ้ากรุงธนบุรีทรงเสียพระจริต การโฆษณานี้อาจเป็นโฆษณาสิ่งที่เป็นความจริง หรือเป็นการโฆษณาเพื่อหวังประโยชน์ทางการเมือง คือบ่อนทำลายความนับถือของผู้คนที่มีต่อพระเจ้ากรุงธนบุรีก็ตาม สมัครพรรคพวกของคนเหล่านี้เช่น นายเพง ซึ่งคุมเลกกองนอกอยู่ที่สระบุรี นายบุนนากหัวหน้าหมู่บ้านแม่ลากรุงเก่า นายแก้วน้องพระยาสรรค์ เป็นต้น ได้ก่อการกบฏขึ้นก่อน จนนำมาซึ่งเหตุการณ์จลาจลในกรุงธนบุรี เมื่อปลายปี พ.ศ.2324 เจ้าเมืองนครราชสีมา (พระยาสุริยอภัย) ซึ่งเตรียมตัวในแผนการณ์นี้แล้ว ก็รีบยกทัพลงมาสมทบควบคุมสถานการณ์ในกรุงธนบุรีไว้ก่อน เกิดการแบ่งฝ่ายของขุนนาง ระหว่างพวกที่ยังจงรักภักดีต่อพระเจ้ากรุงธนบุรี และพวกที่คิดแย่งราชสมบัติ ผลของการรบฝ่ายที่แย่งชิงราชสมบัติได้รับชัยชนะและเป็นผู้จบประวัติศาสตร์ของพระเจ้ากรุงธนบุรี ทั้งในเหตุการณ์จริงและในพระราชพงศาวดาร วิกลจริตเป็นอาการทางจิตเวชศาสตร์ และในบัดนี้คงสายไปแล้วที่จะมีจิตแพทย์คนใดสามารถถวายการตรวจพระอาการสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีได้ แต่ในภาษาชาวบ้านการทำอะไรที่นอกรีตนอกรอยที่เคยทำมาก็อาจถูกกล่าวหาว่าวิกลจริตได้ พระเจ้ากรุงธนบุรีคงได้ทำอะไรบางอย่างที่แปลกไปจากที่เคยทรงกระทำมา และทำให้ผู้คนจำนวนหนึ่งเชื่อ หรือสามารถทำให้ผู้อื่นเชื่อได้ว่า “เสียพระจริตฟั่นเฟือนไป”