สงครามครั้งที่ 2 คราวพม่าตีเมืองสวรรคโลก ปีขาล พ.ศ.2313 สงครามครั้งนี้ เกิดเมื่อพระเจ้ากรุงธนบุรี ขยายพระราชอาณาเขตขึ้นไปถึงแดนพม่าข้างเมืองเหนือ ก็ได้เมืองขึ้นของกรุงศรีอยุธยาในราชอาณาเขตทั้งหมด ยังขาดแต่เมืองตะนาวศรี และเมืองมะริดที่ตกอยู่กับพม่า กับกรุงกัมพูชา และเมืองมาลายู ประเทศราชยังตั้งแข็งเมืองอยู่ พระเจ้ากรุงธนบุรีประทับจัดการปกครองหัวเมืองเหนืออยู่ตลอดฤดูน้ำ ให้เกลี้ยกล่อมราษฎรที่แตกฉานซ่านเซ็นให้กลับมาอยู่ตามภูมิลำเนาเดิม แล้วสำรวจจำนวนไพร่พลเมืองเหนือทั้งปวง เมืองพิษณุโลกมีพลเมือง 15,000 คน เมืองสวรรคโลกมีพลเมือง 7,000 คน เมืองพิชัย ( รวมทั้งเมืองสวางคบุรี ) มี 9,000 คน เมืองสุโขทัยมี 5,000 คน เมืองกำแพงเพชร กับเมืองนครสวรรค์ มีเมืองละ 3,000 คนเศษ จึงทรงตั้งข้าราชการซึ่งมีบำเหน็จความชอบในการสงครามครั้งนั้น คือพระยายมราช ( กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ) ให้เป็นเจ้าพระยาสุรสีห์พิษณุวาธิราชอยู่สำเร็จราชการเมืองพิษณุโลก ให้พระยาพิชัยราชาเป็นเจ้าพระยาสำเร็จราชการเมืองสวรรคโลก ให้พระยาสีหราชเดโชชัยเป็นพระยาพิชัย ให้พระยาท้ายน้ำเป็นพระยาสุโขทัย ให้พระยาสุรบดินทร์ เมืองชัยนาท เป็นพระยากำแพงเพชร ให้พระยาอนุรักษ์ภูธรเป็นพระยานครสวรรค์ ทรงแต่งตั้งพระยาอภัยรณฤทธิ์ ( รัชกาลที่ 1 แห่งกรุง รัตนโกสินทร์ ) เป็นพระยายมราช และให้บัญชาการกระทรวงมหาดไทยแทนสมุหนายก ซึ่งถูกสั่งปลดจากตำแหน่งเพราะอ่อนแอในการสงคราม ครั้นจัดการหัวเมืองเหนือเสร็จแล้วจึงเสด็จกลับลงมายังกรุงธนบุรี ในเวลานั้นพม่าปกครองเมืองเชียงใหม่อยู่ พระเจ้าอังวะตั้งให้อภัยคามณี ซึ่งได้เลื่อนตำแหน่งขึ้นเป็น โปมะยุง่วน เป็นเจ้าเมืองเชียงใหม่มาแต่กรุงเก่ายังไม่สิ้น เมื่อกองทัพกรุงธนบุรีขึ้นไปตีเมืองสวางคบุรี มีพวกเจ้าพระฝางหนีไปพึ่งพม่าทางเมืองเชียงใหม่ โปมะยุง่วนได้ท่วงทีที่จะแผ่อาณาเขตต่อลงมา เพราะไทยพวกเมืองสวางคบุรีไปเข้าด้วย จึงยกกองทัพลงมาตีเมืองสวรรคโลก เมื่อเดือน 3 ปีขาล พ.ศ.2113 ขณะนั้นเจ้าพระยาพิชัยราชาเพิ่งไปอยู่เมืองสวรรคโลก ยังไม่ถึง 3 เดือน กำลังรี้พลยังมีน้อย แต่เมืองสวรรคโลกมีป้อมปราการสร้างไว้แต่โบราณมั่นคง เจ้าพระยาพิชัยราชาจึงรักษาเมืองมั่นไว้ แล้วบอกหัวเมืองใกล้เคียงขอกำลังไปช่วยรบพม่า ทัพพม่าที่ยกมาตีสวรรคโลกคราวนั้นเป็นแม่ทัพพม่าเมืองเชียงใหม่ รี้พลเป็นคนพื้นเมืองโดยมาก เป็นแต่พม่าควบคุมมา เห็นพวกชาวเมืองสวรรคโลกไม่สู้ก็ล้อมเมืองไว้ ครั้นเจ้าพระยาสุรสีห์ พระยาพิชัย พระยาสุโขทัยยกกองทัพไปถึงเข้าตีขนาบ กองทัพพม่าก็แตกพ่ายหนีไปหมด ในคราวนี้หาต้องเดือดร้อนถึงกองทัพธนบุรีไม่