7 . การใช้คำอธิบายเรื่องที่เข้าใจยาก
บทสนทนาโต้ตอบกันระหว่างพระมหาชนกกับนางมณีเมขลา เป็นเนื้อความสำคัญ เพราะเป็นข้อความที่แสดงถึงอุดมการณ์สูงสุดอันเป็นเป้าหมายหรือแนวคิดสำคัญ ของพระราชนิพนธ์เรื่องนี้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงยกข้อความหลักที่เป็นคำไข (key words) ขึ้นมาประกอบโดยทรงพระราชนิพนธ์คำอธิบายความหมายทั้งภาษาไทย และภาษาอังกฤษกำกับไว้ด้วยเพื่อให้ผู้อ่านสามารถเข้าใจได้ง่ายขึ้น ดังตัวอย่างต่อไปนี้

- บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า อปสฺสนฺตีรํ แปลว่า แลไม่เห็นฝั่งเลย . บทว่า อาหุเห ได้แก่ กระทำด้วยความเพียร
(พระราชนิพนธ์เรื่อง “ พระมหาชนก ” หน้า 68)

- Among these words the word apassantiram means : not a glimpse of the coast.The word ahuhe means : acting with perseverance.
(พระราชนิพนธ์เรื่อง “ พระมหาชนก ” หน้า 70)

- บรรดาบทเหล่านั้น บทว่า นิสมฺม วตฺตํ โลกสฺส ความว่า เรานั้นไตร่ตรอง คือ ใคร่ครวญ วัตร คือ ปฏิปทาของโลกอยู่. บทว่า วายมสฺส จ ความว่า พระมหาสัตว์แสดงความว่าเราไตร่ตรอง คือ เห็นอานิสงส์แห่งความเพียรอยู่.
(พระราชนิพนธ์เรื่อง “ พระมหาชนก ” หน้า 69)

- Among these words, the words nisamma vattam lokassa mean : we have reflected upon,i.e.thought out,the duties.i.e. the behaviour of the world. The words vayamassa ca mean : the Great Being exposes his view : we have reflected,i.e.we have seen the merits of perseverance.
(พระราชนิพนธ์เรื่อง “ พระมหาชนก ” หน้า 70)

จะเห็นได้ว่าข้อความดังกล่าวข้างต้นมีสาระสำคัญอันเป็นแก่นของเรื่อง ได้แก่คำว่า อปสฺสนฺตีรํ = แลไม่เห็นฝั่งเลย อาหุเห = การกระทำด้วยความเพียร นิสมฺม วตฺตํ โลกสฺส = การใคร่ครวญวัตรปฏิปทาของโลก และ วายมสฺส จ = การไตร่ตรองเห็นอานิสงส์แห่งความเพียร เป็นต้น