พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลอุปสมบทนาคหลวง ณ วันขึ้น 8 ค่ำ เดือน 8 หรือเดือน 8 หลังในปีอธิกมาสตามจันทรคติ มีกำหนดการอุปสมบทนาคหลวงประจำปี ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ปัจจุบันผู้ที่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้เป็นนาคหลวง ได้แก่ พระราชวงศ์ ราชสกุล ราชนิกุล ข้าราชการพลเรือนในพระองค์ชั้นสัญญาบัตร และต่ำกว่าสัญญาบัตร ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ผู้มีตำแหน่งหน้าที่ในราชการใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาท และเปรียญธรรม 9 ประโยค สำหรับข้าราชการพลเรือนในพระองค์ สำนักพระราชวังกำหนดคุณสมบัติ ไว้ว่าต้องเป็นข้าราชการ ต่ำกว่าสัญญาบัตร และผู้บังคับบัญชาต้องรับรองว่าเป็นผู้ที่ปฏิบัติหน้าที่ ราชการสนองพระมหากรุณาธิคุณ ด้วยความซื่อสัตย์สุจริต พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลอุปสมบทนาคหลวง ในปัจจุบันมีพิธีเพียง 2 วัน คือ วันเฝ้า ฯ กราบถวายบังคมลา และวันอุปสมบท สำนักพระราชวังจะเป็นผู้รวบรวมจำนวนผู้ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นนาคหลวง นำขึ้นกราบบังคมทูลขอพระราชทานกำหนดวันเฝ้าฯ กราบถวายบังคมลา ในวันเฝ้าฯ นาคหลวงที่เป็นข้าราชการจะแต่งกายด้วยเครื่องแบบปกติขาวตามยศและสังกัดไปยังพระราชฐาน เข้าแถวยืนเรียงตามลำดับ มีโต๊ะปูผ้าขาววางพานดอกไม้ ธูป เทียนแพ ของตนไว้ข้างหน้า เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ ออก กรมวังผู้ใหญ่เบิกตัวนาคหลวง นาคหลวงเปิดกรวยกระทงดอกไม้และถวายคำนับตามลำดับ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระบรมราโชวาทถึงการที่จะอุปสมบทเป็นการเสร็จพิธีวันเฝ้าฯ ก่อนถึงวันอุปสมบท เจ้าหน้าที่กองพระราชพิธี สำนักพระราชวัง จะนัดนาคหลวงไปวัดศอกเพื่อทราบขนาดของสบงจีวรที่จะจัดเข้าเป็นชุดไตรครองอุปสมบท และแจ้งรายการสิ่งของเครื่องใช้ที่นาคหลวงจะต้องจัดเตรียม นอกเหนือจากของที่พระราชทาน พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลอุปสมบทนาคหลวงปัจจุบันไม่ออกเป็นหมายกำหนดการ ออกเพียงหมายรับสั่งเฉพาะเจ้าหน้าที่ปฏิบัติและมีหน้าที่เฝ้า ฯ โดยตำแหน่งเท่านั้น เวลาเช้าวันอุปสมบท นาคหลวงจะมาพร้อมกันที่ศาลาสหทัยสมาคม ในพระบรมมหาราชวัง ให้เจ้าหน้าที่ภูษามาลาทำการปลงผม ทั้งนี้ บิดามารดา ผู้ปกครองหรือญาติผู้ใหญ่ของนาคจะขริบเส้นผมให้นาคก่อน เมื่อปลงผมเสร็จแล้วนาคหลวงจะไปอาบน้ำที่ขันสาครเพื่อเตรียมแต่งตัวต่อไป นาคหลวงปัจจุบันแต่งกายคล้ายนาคหลวงสมัยก่อน คือ นุ่งผ้าเยียรบับขาว (ถ้าไม่มีให้นุ่งผ้าเยียรบับสี ผ้าม่วง หรือผ้าขาวแทน) สวมเสื้อชั้นในแขนยาวใส่เฉพาะแขนซ้ายคาดเข็มขัด สวมเสื้อครุยทับใส่เฉพาะแขนซ้ายวงเฉวียนแบบผ้าสไบเฉียง